Historia Pieniądza cz. 2 – Upadek Rzymu

Upadek starożytnego Rzymu jest idealnym przykładem, w jaki sposób zadłużenie,  psucie waluty i inflacja mogą doprowadzić do upadku imperium i zmiany ładu światowego.

W  III w. p.n.e. Starożytny Rzym zadłużał się w celu finansowania wojen, a długi spłacane były dzięki zrabowanym bogactwom. Gospodarka Republiki Rzymskiej w głównej mierze opierała się o rolnictwo i handel zbożem i winem. Bogatsze rodziny doprowadziły do powstania  instytucji finansowych które udzielały kredytów na cele osobiste oraz publiczne.

S. Krause  opisuje sposób funkcjonowania gospodarki w tamtym okresie: „w czasach niedoborów rolnych i gotówkowych rzymscy urzędnicy zwykle reagowali, wykuwając pieniądze; stało się to  podczas przedłużającego się kryzysu Pierwszej Wojny Punickiej, powodując zakłócenia  gospodarcze i trudności”[1].

Krause zwraca uwagę na niestabilność rzymskiej gospodarki, która  była sztucznie zawyżona między innymi za sprawą propagandy. Cesarze wydawali pieniądze  w sposób nieprzemyślany finansując niepotrzebne projekty lub wojny. Wojna i rozrost każdego imperium zawsze wiąże się z kosztami. Cesarze rzymscy decydowali się na osłabianie waluty poprzez limitowanie ilości kruszcu w monetach, które były niezbędne między innymi do  opłacenia rozbudowanego aparatu państwowego, w tym legionów wojskowych strzegących coraz dłużej linii granicznej: „cesarze dynastii Antonime i Severan ogólnie osłabili walutę,  zwłaszcza denar, pod presją związaną z płacami wojskowymi. Nagła inflacja za panowania Commodusa spowodowała uszkodzenie rynku kredytowego. […] Chociaż rzymskie monety od dawna były pieniądzem fiducjarnym lub walutą powierniczą, ogólne obawy gospodarcze  nabrały apogeum za czasów Aureliana, a bankierzy stracili zaufanie do monet emitowanych zgodnie z prawem przez rząd centralny. Pomimo wprowadzenia przez Dioklecjana złotego solidusu i reform monetarnych, rynek kredytowy Imperium nigdy nie odzyskał swojej dawnej siły”.

Co więcej nie istniały w tamtych czasach żadne regulacje które pozwalałyby na kontrolę systemu finansowego. Pieniądze często przekazywane były na papierze, bez fizycznego  przekazania monet. Pieniądz bez pokrycia określany jest  pojęciem fiat money. Bankowcy zaczęli udzielać kredytów na ryzykownych warunkach, a elity były żywo zaangażowane w cały proceder. Banki zwykle posiadały mniej rezerw w stosunku do sumy depozytów, brak regulacji sprawiał że nie przejmowano się brakiem ubezpieczenia na wypadek upadku banku. Te i więcej czynników przyczyniły się w konsekwencji do upadku Imperium Rzymskiego. Upadek ten doprowadził do załamania gospodarczego i kryzysu który  dotknął nie tylko tereny dawnego imperium, ale także rozlał się na państwa znajdujące się w bliskiej relacji handlowej.  

Upadek globalnego ładu doprowadził do podziałów na mniejsze, lokalne rynki i stanowił wstęp do średniowiecza: „cechą charakterystyczną średniowiecza jest słaby  stosunkowo rozwój gospodarki towarowo pieniężnej i rozbicie świata na wiele małych regionów gospodarczych prawie autonomicznych i kontaktujących się ze sobą tylko w  niewielkim zakresie”[2].

Problem inflacji powracał w epoce średniowiecza, w Europie powszechne stały się niedobory złota i srebra które wykorzystywane były do emisji monet, a  władcy rozwiązywali ten problem podobnie jak władcy rzymscy, dodając do monet inne metale, często zdarzało się że było ich więcej niż samego złota i srebra: „wieki ciemne i  wczesne średniowiecze były zależne od Cesarstwa Rzymskiego ze względu na metale  szlachetne, często nawet polegały na rzeczywistych monetach rzymskich. W końcu zniknęła  nawet sztuka bicia, wraz ze świeżo wydobytym metalem który mógł być wykorzystany. […]  Zależność społeczeństwa wczesnego średniowiecza od monet Imperium jest utrwalona w wielu  współczesnych słowach, takich jak sou, soldat, soldier i niemieckie sold (tł. sprzedany)”[3].  

W kolejnej części skupimy się na tym w jaki sposób myślano o pieniądzu w średniowieczu.

_________________

[1] Stanford Mc Krause, Życie w starożytnym Rzymie, Wydawnictwo Brainy Bookstore.

[2] B. Zientara, Historia Powszechna Średniowiecza, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 1994, s. 09.

[3] W. Krehm, Meltdown: money, debt and wealth of nations, Wydawnictwo COMER Publications, Toronto  2008, s. 20.